នៅក្នុងសហគមន៍មួយ នៅភូមិភាគឦសាននៃប្រទេសកម្ពុជា ក្រុមសិល្បៈករវ័យក្មេងចារ៉ាយ កំពុងតែប្រើប្រាស់សំឡេងរបស់ពួកគេតាមរយៈតន្ត្រី ដើម្បីអភិរក្សវប្បធម៌ ប្រពៃណី ភាសារបស់ខ្លួន។ ពួកគេនិយាយថាទំនុកច្រៀង ដែលសរសេរជាភាសារបស់ខ្លួននេះ គឺចង់បង្ហាញអំពីអត្តសញ្ញាណរបស់ពួកគេ។
ស្របពេលដែលបណ្តាប្រទេសនានាលើពិភពលោក រួមទាំងកម្ពុជាផងដែរ ដែលកំពុងតែមានការវិវត្តយ៉ាងឆាប់រហ័សនៃសម័យឌីជីថល និងការអភិវឌ្ឍ ស្របពេលដែលប្រជាពលរដ្ឋ មានការផ្លាស់ប្តូរនូវរបៀបរស់នៅ និងយុវជនជាច្រើនកំពុងប្រើប្រាស់ភាសាដទៃជំនួសភាសាដើមរបស់ខ្លួនផងនោះ បានធ្វើឱ្យភាសាជនជាតិដើមភាគតិចចារ៉ាយ កំពុងប្រឈមនឹងការបាត់បង់។
ដោយមើលឃើញថា ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនៅលើបណ្តាញសង្គម បាននឹងកំពុងដំណើរការយ៉ាងទូលំទូលាយនៅគ្រប់តំបន់ទាំងក្នុង និងក្រៅប្រទេស យុវជនវ័យ ២៨ឆ្នាំម្នាក់ លោក រម៉ាម ធីម៉ូថេ យល់ថា នេះគឺជាឱកាសមួយសម្រាប់ជនជាតិដើមភាគតិចចារ៉ាយ អាចអភិរក្សភាសារបស់ខ្លួន តាមរយៈការបង្ហាញនូវទេពកោសសល្យផ្នែកសិល្បៈតន្ត្រីទៅពិភពខាងក្រៅ។
ធ្លាប់ជាអតីតនិស្សិតរៀននៅសកលវិទ្យាល័យមួយកន្លែង នៅរាជធានីភ្នំពេញ លោក រម៉ាម ធីម៉ូថេ បានឱ្យដឹងថា អំឡុងមានការរាតត្បាតជំងឺកូវីដ-១៩ លោកបានត្រឡប់ទៅស្រុកកំណើតរបស់ខ្លួនវិញ នៅភូមិប្លរ ឃុំបរខាំ ស្រុកអូរយ៉ាដាវ ខេត្តរតនគិរី។
ក្រោយត្រឡប់មកស្រុកកំណើត លោក រម៉ាម ធីម៉ូថេ សង្កេតឃើញថា យុវជននៅសហគមន៍របស់ខ្លួនជាច្រើន មានទេពកោសល្យក្នុងវិស័យសិល្បៈ ប៉ុន្តែពួកគេមិនមានឱកាសបង្ហាញទៅខាងក្រៅ។ ដោយចង់ឱ្យយុវជនចារ៉ាយអាចបង្ហាញពីសមត្ថភាព និងអភិរក្សអត្តសញ្ញាណរបស់ខ្លួន លោកបានបង្កើតក្រុមយុវជនចារ៉ាយខេត្តរតនគិរីនេះឡើងនៅខែតុលា ឆ្នាំ២០២០។
មានរាងក្រាស់ និងសម្បុរខ្មៅស្រអែម លោក រម៉ាម ធីម៉ូថេ មានប្រសាសន៍ថា៖ «ចុងឆ្នាំ២០២០ អំឡុងជំងឺកូវីត គេបិទការចេញចូលខ្ញុំបានមកនៅភូមិវិញរួច ក៏មានគំនិតបង្កើតក្រុមយុវជនចារ៉ាយខេត្តរតនគិរី (Jarai youth RTK group ) រហូតមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន» ។
ក្រុមយុវជនចារ៉ាយខេត្តរតនៈគិរី ( Jarai Youth RTK Group ) មិនត្រឹមតែប្រើប្រាស់សំឡេងរបស់ខ្លួន ច្រៀងជាភាសាចារ៉ាយប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែពួកគេក៏បានចងក្រង និងតាក់តែងបទចម្រៀង ទំនុកច្រៀងពីមុនមក ប្រហែល ១០០ បទថែមទៀតផង។ តាមរយៈបទចម្រៀងទាំងនេះ យុវជនចារ៉ាយបានបង្ហាញអំពីភាសាកំណើត សម្លៀកបំពាក់ សម្ភារៈប្រើប្រាស់ ឧបករណ៍ភ្លេង របៀបនៅក្នុងការរស់នៅ និងជីវភាពជាក់ស្ដែងរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចផងដែរ។
តន្ត្រីរបស់ក្រុមយុវជនចារ៉ាយខេត្តរតនគិរី ក៏មានការលាយបញ្ចូលគ្នា នៃចង្វាក់ចារ៉ាយប្រពៃណី និងរចនាបទសម័យថ្មី។ ចង្វាក់ភ្លេងនីមួយៗ ក៏បានរួមបញ្ចូលឧបករណ៍ភ្លេងរបស់ជនជាតិដើមភាគតិច ដូចជា កង ឃ្មោះ រនៀត ជាដើម លាយឡំជាមួយចង្វាក់ទំនើប ដើម្បីបង្កើតជាសំឡេងមួយដែលទាក់ទាញទាំងមនុស្សចាស់ និងយុវវ័យចូលរួមស្តាប់។
បទចម្រៀងចុងក្រោយរបស់ពួកគេដែលបានផលិត មានចំណងជើងថា «ម៉ាក ប្រាក ទូក់ ង៉ាន (Mă Bruă tư̆h Ngain)» ដែលបកជាភាសាខ្មែរថា «ធ្វើការប្រវាស់ដៃ» ទទួលបានប្រជាប្រិយភាពជាច្រើននៅលើបណ្តាញផ្សព្វផ្សាយសង្គម ដោយមានយុវជនចារ៉ាយរាប់រយនាក់ បានចែករំលែកវាតាមប្រព័ន្ធអ៊ីនធើណេត។ ទំនុកច្រៀងរបស់បទនេះ បញ្ជាក់ពីការធ្វើស្រែចម្ការប្រវាស់ដៃគ្នា ការជួយគ្នា សាមគ្គីគ្នា ដែលជាអត្តសញ្ញាណរបស់ពួកគេ។
ទោះបីជាមានអ្នកតាមដាននៅលើទំព័រយូធូប និងហ្វេសប៊ុករបស់ពួកគេកើនឡើងក៏ដោយ ក៏ក្រុមនេះប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាជាច្រើន។ ឧបសគ្គដ៏ធំបំផុត គឺការខ្វះខាតធនធាន និងការគាំទ្រសម្រាប់ការអភិរក្សអត្តសញ្ញាណជនជាតិដើមភាគតិច។
មានតួនាទីជាអ្នកទទួលខុសត្រូវនៅក្នុងក្រុម លោក រម៉ាម ធីម៉ូថេ បានរៀបរាប់ទាំងទឹកមុខស្មើថា៖ «ក្រុមយើងប្រឈមខ្លាំងបំផុតនោះ គឺថវិកាដែលត្រូវយកចំណាយទៅលើការថតវីដេអូ ១ថ្ងៃ ទៅ ២ថ្ងៃ (អាហារសាមគ្គី សាំងម៉ូតូ ទឹក) យុវជនទាំងអស់គាត់បានចូលរួមដោយស្ម័គ្រចិត្ត» ។
ម្នាក់នៅក្នុងចំណោមអ្នកច្រៀងបទ ធ្វើការប្រវាស់ដៃ យុវជនចារ៉ាយវ័យ ២៣ឆ្នាំ ដែលមានស្រុកកំណើតនៅស្រុកអូរយ៉ាដាវ លោក សល់ នាគ បានលើកឡើងថា តាមរយៈបទចម្រៀងជាភាសាចារ៉ាយ បានជួយដល់យុវជនចារ៉ាយជាច្រើន ដូចជា ការលើកទឹកចិត្តឱ្យពួកគេក្លាហាននៅក្នុងការបង្ហាញភាសាខ្លួន ឱ្យចេះប្រឹងប្រែងតស៊ូរៀនសូត្រ ជាពិសេសចងចាំភាសារបស់ខ្លួន។ លោកបន្តថា ដោយសារខ្លួនមានចំណង់ចំណូលចិត្តពីក្មេង និងតាមរយៈសារៈសំខាន់ទាំងអស់នេះផង ទើបជំរុញចិត្តលោកឱ្យចូលរួមនៅក្នុងវិស័យនេះ។
អ្នកចម្រៀងវ័យក្មេង និងប្រឡូកចូលក្នុងវិស័យសិល្បៈដំបូងនៅឆ្នាំ២០២២ រូបនេះ បានលើកឡើងថា៖ « ដោយសារបច្ចុប្បន្ននេះ ខ្ញុំឃើញថា ភាសាជនជាតិដើមភាគតិចចារ៉ាយ ចាប់ផ្តើមបាត់បង់ម្តងបន្តិច ដូច្នេះខ្ញុំក៏ចាប់ផ្តើមមានគំនិតមួយថា ក្នុងនាមខ្ញុំជាយុវជនជនជាតិដើមភាគតិចចារ៉ាយមួយរូប ខ្ញុំនឹងចូលរួមថែរក្សាភាសាដើមកំណើតរបស់ខ្លួនតាមរយៈចម្រៀង ណាមួយដើម្បីបង្ហាញការរស់នៅ និងបង្ហាញសម្លៀកបំពាក់ពីដើមបែបបុរាណ ឱ្យបងប្អូនខ្មែរស្គាល់កាន់តែច្រើន ហើយណាមួយជាចំណូលចិត្តស្រឡាញ់ខាងសិល្បៈចម្រៀងតាំងពីតូច»។
លោក សល់ នាគ បានរៀបរាប់បន្តថា៖ «ខ្ញុំមានអារម្មណ៍ថារំភើប នៅពេលដែលបានឃើញបងប្អូនជនជាតិដើមភាគតិច និងបងប្អូនខ្មែរមួយចំនួនពួកគាត់គាំទ្រ និងលើកទឹកចិត្តឱ្យធ្វើបន្តទៀត ព្រោះប្លែកអារម្មណ៍ ពីមុនចម្រៀងជនជាតិដើមភាគតិចចារ៉ាយ មានតែបែបបុរាណចាស់ៗពីដើមគាត់ច្រៀង ឥឡូវប្លែកយើងក៏មានចម្រៀងបែបសម័យដូចបងប្អូនខ្មែរដែរ » ។
ជាចាស់ទុំនៅក្នុងសហគមន៍ លោក សល់ តូច សាទរដែលយុវជនជំនាន់ក្រោយចេះតាក់តែង និងយកបទចម្រៀងជាភាសាខ្លួនមកផ្សព្វផ្សាយ ដើម្បីថែរក្សា និងអភិរក្សភាសារបស់ខ្លួន។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «ការមានបទចម្រៀងភាសាចារ៉ាយនេះល្អ អាចរក្សាអត្តសញ្ញាណ រក្សាបទចម្រៀងពីដើម ហើយដើម្បីបង្ហាញឱ្យគេដឹងថា ជនជាតិដើមភាគតិចនៅមានចម្រៀង នៅមានភាសា» ។
រីឯ ប្រធានសមាគមយុវជនជនជាតិដើមភាគតិចកម្ពុជា លោក រម៉ាម ប្លេន វិញ ក៏បានសាទរដែលក្រុមយុវជនចារ៉ាយមានគំនិតផ្តួចផ្តើមបង្កើតក្រុមតន្ត្រីនេះឡើង ដើម្បីបង្ហាញអំពីសិល្បៈ និងប្រពៃណីរបស់ខ្លួន។ លោកថា ការផ្សព្វផ្សាយ ភ្លេង ប្រពៃណីជនជាតិដើមភាគតិចចារ៉ាយនេះ ពិតជាមានសារៈសំខាន់សម្រាប់យុវជនផ្សេងទៀត មើលឃើញពីតម្លៃ នៃសិល្បៈដែលគេមិនសូវផ្តល់តម្លៃ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «ថ្វីត្បឹតតែក្រសួងអប់រំ និងក្រសួងពាក់ព័ន្ធ គាត់បានព្យាយាម គ្រាន់តែថាអត់ទាន់មានកន្លែងណាមួយដែលបណ្តុះបណ្តាលទាក់ទងនឹងភ្លេង ប្រពៃណីពាក់ព័ន្ធនឹងជនជាតិដើមភាគតិចចារ៉ាយ តាមពិតប្រទេសកម្ពុជាយើងសម្បូរទៅដោយ ភ្លេង សិល្បៈ ចម្រុះ ហើយជនជាតិដើមភាគតិចទៀតសោត គឺមានលក្ខណៈសិល្បៈបែបដែលគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍មួយទៀត ចឹងគួរតែមានកន្លែងបណ្តុះបណ្តាលដល់យុវជន ឬចាស់ទុំ និងក្មេងៗ» ។
ជាមួយគ្នានេះ លោកថា រដ្ឋាភិបាលគួរបង្កើនការស្រាវជ្រាវបន្ថែមពាក់ព័ន្ធនឹងសិល្បៈ ប្រពៃណី ជនជាតិដើមភាគតិចនៅកម្ពុជា និងគួរមានកញ្ចប់ថវិកាណាមួយជាក់លាក់សម្រាប់យុវជនជនជាតិដើមភាគតិច នៅក្នុងការថែរក្សា និងអភិរក្សអត្តសញ្ញាណរបស់ខ្លួន។
ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងការផលិតបទចម្រៀងជាភាសាចារ៉ាយ អ្នកនាំពាក្យក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ លោក ស៊ុំ ម៉ាប់ មានប្រសាសន៍ថា ការលើកយកបទចម្រៀងណាមួយមកបកស្រាយ ត្រូវតែមានអត្ថន័យ និងខ្លឹមសារត្រឹមត្រូវ ដោយមិនបង្កប់សារដែលនាំឱ្យមានចលនានយោបាយ។
លោកបានលើកឡើងថា៖ «ចំពោះការផ្សព្វផ្សាយភាសាចារ៉ាយ តាមរយៈតន្ត្រីដូចជាការច្រៀងជាភាសាចារ៉ាយមួយចំនួននេះ មិនមានផលប៉ះពាល់អ្វីដល់កម្ពុជានោះទេ ព្រោះជាសិទ្ធិ នៃជនជាតិនីមួយៗក្នុងការផ្សព្វផ្សាយអំពីប្រពៃណី វប្បធម៌របស់ខ្លួន។ អ្វីដែលត្រូវធ្វើនោះ គឺមានតែជួយលើកតម្កើងឱ្យគាត់ខិតខំថែរក្សា អភិរក្ស និងផ្សព្វផ្សាយវប្បធម៌របស់ខ្លួនឱ្យកាន់តែទូលំទូលាយបន្តទៅមុខ។ ប៉ុន្តែការច្រៀងចម្រៀងជាភាសាចារ៉ាយនេះ ត្រូវមានអត្ថន័យត្រឹមត្រូវ គឺមិនត្រូវមានអត្ថន័យណាមួយដែលបង្កលក្ខណៈឱ្យមានចលនានយោបាយផ្សេងៗនោះទេ» ។
លោកថា បច្ចុប្បន្ននេះ ក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ បាននិងកំពុងគាំទ្រលើកស្ទួយដល់ប្រពៃណី វប្បធម៌របស់ជនជាតិដើមភាគតិចដែលរស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ទាំងផ្នែកសិល្បៈ ទស្សនីយភាព ទំនៀមទម្លាប់វប្បធម៌តាមរយៈការផ្តល់ជាជំនួយផ្នែកស្មារតី សម្ភារៈ ថវិកា និងបានបញ្ចូលជនជាតិដើមភាគតិចមួយចំនួនទៀត ជាមរតក មនុស្សរស់ថ្នាក់ជាតិ ដែលមានការទទួលស្គាល់ពីព្រះមហាក្សត្រ។
បច្ចុប្បន្ន ក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡា បាននឹងកំពុងបន្តផ្តល់ការអប់រំពហុភាសាដល់កុមារជនជាតិដើមភាគតិចចំនួន៦ ភាសា ដូចជា ព្នង កាវ៉ែត គ្រឹង ទំពួន ព្រៅ និងចារ៉ាយ នៅបឋមសិក្សា ក្នុងខេត្តចំនួន ៥ គឺ រតនៈគិរី មណ្ឌលគិរី ក្រចេះ ស្ទឹងត្រែង និងព្រះវិហារ។
ជនជាតិដើមភាគតិចចារ៉ាយ គឺជាជនជាតិដើមភាគតិចមួយ ក្នុងចំណោមជនជាតិដើមទាំង២៤អំបូរនៅកម្ពុជា។ ជនជាតិដើមភាគតិចចារ៉ាយ ពុំមានជំនឿលើសាសនាឡើយ ប៉ុន្តែពួកគេរស់នៅមានជំនឿលើអារុក្ខអារក្ខ អ្នកតា ដែលថែរក្សាព្រៃ ភ្នំ ទន្លេ និងពិធីសែនព្រេនជាដើម ។ ជាប្រវត្តិសាស្ត្រ ការរស់នៅរបស់ពួកគេ គឺពឹងផ្អែកទៅលើបរិស្ថានធម្មជាតិ ដោយផ្សាភ្ជាប់នឹងដីធ្លី និងព្រៃឈើ ដើម្បីប្រកបមុខរបរចម្បងសម្រាប់ជីវិត ដែលមានដូចជាការធ្វើកសិកម្មលើដីចំការវិលជុំ ការប្រមូលអនុផលព្រៃឈើ ការប្រមាញ់ ការនេសាទ និងការចញ្ចឹមសត្វ។ល។
យោងតាមរបាយការណ៍ស្តីពីស្ថានភាពប្រជាសាស្ត្រ និងសង្គម-សេដ្ឋកិច្ច របស់ជនជាតិដើមភាគតិចកម្ពុជា បច្ចុប្បន្នភាព ឆ្នាំ២០២៤ បានឱ្យដឹងថា ជនជាតិដើមចារ៉ាយនៅកម្ពុជា មានចំនួនជិត ៣ម៉ឺននាក់។
តាមរយៈការគាំទ្រពីយុវជន សហគមន៍ និងភាគីពាក់ព័ន្ធ ចំពោះស្នាដៃរបស់ក្រុមយុវជនចារ៉ាយខេត្តរតនគិរី លោក រម៉ាម ធីម៉ូថេ សង្កេតឃើញថា ថ្មីៗនេះ ចាស់ទុំ និងយុវជនចារ៉ាយកាន់តែច្រើន បានចាប់ផ្តើមហ៊ានបង្ហាញ និងនិយាយភាសារបស់ខ្លួននៅទីសាធារណៈ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «មួយរយៈនេះ ខ្ញុំបានសង្កេតថា នៅតាមសាធារណៈបានចាក់បទចម្រៀងចារ៉ាយ ដោយមានទំនុកចិត្ត មិនថានៅទីណាយុវជន ឬចាស់គាត់តែងតែនិយាយភាសាចារ៉ាយជាភាសាដើមរបស់គាត់ ចាស់ទុំ យុវជនជាច្រើនបានហ៊ានចំណាយថវិកាទិញសម្លៀកបំពាក់ដើម្បីចូលរួមកម្មវិធីនានា និងបង្ហោះទៅតាមប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ ដោយមិនមានភាពអៀនខ្មាស់ទៀត ជាពិសេសនោះបានរួមចំណែកជំរុញឱ្យយុវជនបានខិតខំរៀនសូត្រ ឱ្យបានខ្ពង់ខ្ពស់ ដើម្បីមកជួយអភិវឌ្ឍន៍សហគមន៍ជនជាតិដើមរបស់ខ្លួន» ។
ទោះបីជាមានបញ្ហាប្រឈមមួយចំនួន និងការសាទរពីអ្នកនៅជុំវិញខ្លួនក៏ដោយ ក៏លោក ធីម៉ូថេ បានប្តេជ្ញាចិត្តបន្តបេសកកម្មរបស់ខ្លួនដោយមិនបោះបង់ឡើយ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «បទចម្រៀងជាច្រើន បានលើកទឹកចិត្តខ្ញុំឱ្យបន្តដំណើរទៅមុខ ទោះវាលំបាកវេទនាខ្លាំងប៉ុណ្ណា ខ្ញុំហ៊ាននិយាយថា លះបង់អស់ហើយ ស្ទើរតែមិនខ្វល់ពីចំណូលរបស់ខ្លួន ដើម្បីលើកកម្ពស់វិស័យសិល្បៈជនជាតិដើមឱ្យទៅមុខនៅប្រទេសរបស់ខ្លួនដែលកំពុងតែរស់នៅ ខ្ញុំប្ដេជ្ញាចិត្តថានឹងបន្តលះបង់ដើម្បីយុវជនជំនាន់ក្រោយបានឈរលើឆាកតន្រ្តីជាតិ និងអន្តរជាតិ» ។
លោកបន្ថែមថា៖ «មានសុភាសិតមួយលើកឡើងថា វប្បធម៌រលត់ជាតិរលាយ វប្បធម៌ពណ្ណរាយជាតិថ្កើងថ្កាន មានន័យថា មានវប្បធម៌ មានប្រពៃណី មានទំនៀមទម្លាប់មានអរិយធម៌ នោះជាតិយើងនឹងថ្កើងថ្កាន […] ជនជាតិដើមភាគតិចក៏ត្រូវការទាំងធម្មជាតិ ត្រូវការទាំងប្រពៃណី វប្បធម៌ភាសាដែលជាអត្តសញ្ញាណតាំងពីរាប់រយ រាប់ពាន់ឆ្នាំមក បើសិនជាបាត់បង់ទាំងអស់នេះ គឺនឹងបាត់បង់ហើយ ដូច្នេះខ្ញុំចង់ឱ្យយុវជនជាជនជាតិដើមភាគតិចទាំងអស់ ប្រកាន់ភ្ជាប់នៅតែរក្សាប្រពៃណី វប្បធម៌ដ៏ផូរផង់របស់ខ្លួន»៕
………………………..
អត្ថបទដោយ៖ សោម សុធារី
