ការ​ប្រែប្រួល​អាកាស​ធាតុ​ធ្វើ​ឱ្យ​ត្រី​និង​ព្រៃ​លិច​ទឹក​នៅ​ខេត្ត​ស្ទឹងត្រែង​បាត់​បង់​គួរ​ឱ្យ​ព្រួយ​បារម្ភ​

គិតត្រឹមឆ្នាំ២០២២-២០២៤នេះ ព្រៃលិចទឹកដ៏សំខាន់ ដែលជាជម្រកត្រីពង លាក់ខ្លួន និងភ្ញាស់កូន ដូចជាដើមរំជែង ដើមរៃ និងព្រៃលិចទឹកមួយចំនួនទៀត កំពុងរងការគំរាមកំហែងយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរនៅទន្លេមេគង្គផ្នែកខាងលើ។ ការបាត់បង់ព្រៃលិចទឹក ដែលជាជម្រកត្រីគ្រប់ប្រភេទនេះហើយ បានធ្វើឱ្យចំនួនត្រីធ្លាក់ចុះ ដែលជាហេតុនាំឱ្យអ្នកនេសាទនៅខេត្តស្ទឹងត្រែង មិនអាចរកត្រីបានច្រើនដូចពីមុន។ ការបាត់បង់ព្រៃលិចទឹកទាំងនោះ បណ្ដាលមកពីការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ផែនដីឡើងកម្ដៅ ការសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនី និងពីកត្តាមនុស្សជាដើម។

តាមរបាយការណ៍ដែលចេញដោយ World Bank Group (WB) ប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានព្យាករណ៍ថា នឹងជួបប្រទះការឡើងកម្ដៅ ៣.១អង្សា នៅទសវត្សរ៍ឆ្នាំ២០៩០ ធៀបទៅនឹងឆ្នាំ១៩៨៦-២០០៥ ក្រោមហេតុផលនៃការបំភាយឧស្ម័នខ្ពស់បំផុត ៨.៥។ ការកើនឡើងសីតុណ្ហភាពអតិបរមា និងអប្បបរមាប្រចាំឆ្នាំ ត្រូវបានគេរំពឹងថា នឹងធំជាងការកើនឡើង សីតុណ្ហភាពជាមធ្យម ដែលនាំឱ្យប៉ះពាល់ដល់សុខភាពមនុស្ស ជីវភាពរស់នៅ និងប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី។

ការបាត់បង់ព្រៃលិចទឹក ក្នុងតំបន់រ៉ាមសារ នៃខេត្តស្ទឹងត្រែង

ដើមរំជែង ជាប្រភេទព្រៃឈើលិចទឹក មានទំហំធំហើយខ្ពស់ ដែលមានកម្ពស់ចន្លោះពី១៥ ទៅ៣០ម៉ែត្រពីផ្ទៃទឹក ដោយដុះនៅតាមដីខ្សាច់លាយថ្ម ក្នុងតំបន់រ៉ាមសារ នៃខេត្តស្ទឹងត្រែង។ គល់របស់ដើមរំជែង មានសណ្ឋានជាប្រហោងរូងចូលទៅក្នុង ហើយមានឫសជាសរសៃៗស្អេកស្កះអណ្ដែតក្នុងផ្ទៃទឹក ដែលអំណោយផលយ៉ាងខ្លាំង ដល់ការលាក់ខ្លួនរបស់ត្រីគ្រប់ប្រភេទ។ ទោះជាយ៉ាងណា នៅប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ពួកវាបានងាប់យ៉ាងគំហុក។ ចំណែករុក្ខជាតិរៃមាន៣ប្រភេទ ក៏ជាជម្រកត្រីលាក់ខ្លួនដ៏សំខាន់ ហើយពួកវាក៏កំពុង រងការគំរាមកំហែងខ្លាំងណាស់ដែរ។

ធ្លាប់បានជិះទូក តាមដងទន្លេមេគង្គ ឆ្លងកាត់តំបន់ព្រៃរំជែងដុះស៊ុបទ្រុប ពីប្រទេសកម្ពុជា ទៅប្រទេសឡាវ តាំងពីឆ្នាំ១៩៨០ អ្នកស្រី ប៊ុន សំផាន ដែលជាអ្នករស់នៅក្នុងខេត្តស្ទឹងត្រែង ថាក្នុងរយៈពេលប្រមាណ៤០ឆ្នាំមកនេះ ព្រៃរំជែងបានបាត់បង់យ៉ាងច្រើន។

ជិះក្នុងទូកឈើធំល្មម លើផ្ទៃទឹកតាមដងទន្លេមេគង្គ ក្នុងខេត្តស្ទឹងត្រែង ស្ត្រីមុខមូលសម្បុរសរូបនេះ រៀបរាប់បណ្ដើរ ភ្នែកគយគន់ទៅផ្ទៃទឹកល្ហាចល្ហឹម ដែលមានដើមរំជែងធំៗ ងាប់ដួលដេកពេញផ្ទៃទឹក ហើយខ្លះងាប់ឈរចង្គ្រោងឥតមានស្លឹក ឃើញតែពណ៌សក្បោះនោះ ថាកាលអ្នកស្រីនៅក្មេង តាមផ្លូវដែលអ្នកស្រីកំពុងឆ្លងកាត់នេះ ព្រៃរំជែងដុះយ៉ាងក្រាស់ សឹងមើលពុំឃើញពន្លឺថ្ងៃ។

អ្នកស្រីអះអាង៖«ពីមុនណា យើងជិះទូកបែបនេះ យើងមិនអាចមើលឃើញទៅមុខឆ្ងាយទេ។ អាចមើលឃើញផ្លូវបើកទូក តែប្រហែល១០ម៉ែត្រទៅមុខប៉ុណ្ណោះ។ មិនមែនដូចពេលនេះ ឃើញតែផ្ទៃទឹក ឃើញតែដុំថ្មដុះជ្រោងបែបនេះទេ។ ពីមុនតាមនេះ មើលសឹងមិនឃើញពន្លឺថ្ងៃ ព្រោះដើមរំជែងក្រាស់ខ្លាំង។ យើងជិះមកត្រជាក់ស្រួលខ្លួនណាស់ អារម្មណ៍ល្អ។ ប៉ុន្តែពេលនេះ ក្ដៅខ្លាំងសូម្បីរុក្ខជាតិ និងដើមឈើដែលនៅរស់ ក៏ពណ៌មិនបៃតងស្រស់ដូចមុនដែរ។ យើងឃើញដើមឈើខ្លះ ស្លឹកក្រហមរកកល់តែនឹងងាប់ បើយកភ្លើងទៅឆួលបន្តិច ដឹងតែឆេះអស់តែម្ដង»។

ទិដ្ឋភាពដើមរំជែងដេកងាប់កណ្ដាលទន្លេមេគង្គ ក្នុងខេត្តស្ទឹងត្រែង ថតនៅខែមេសា ឆ្នាំ២០២៤។ (ដោយ កញ្ញា ប៉ូ សាគុន)

បើតាមការប៉ាន់ស្មាន របស់អ្នកស្រី ប៊ុន សំផាន ព្រៃរំជែងអាចបាត់បង់ ប្រមាណ៦០ភាគរយ នៃផ្ទៃដីរ៉ាមសារទាំងមូល នៃខេត្តស្ទឹងត្រែង គិតត្រឹមឆ្នាំ២០២៤។ ​ហ៊ានអះអាងទាំងមិនមានរបាយការណ៍ស្រាវជ្រាវជាក់លាក់ ក៏ដោយសារអ្នកស្រី តែងសង្កេតនិងតាមដាន ការប្រែប្រួលព្រៃលិចទឹក ពិសេសដើមរំជែង ក្នុងតំបន់រ៉ាមសារ ជារៀងរាល់ឆ្នាំ ក្នុងនាមជាអ្នករស់នៅក្នុងមូលដ្ឋានផ្ទាល់។

សូមបញ្ជាក់ថា តំបន់រ៉ាមសារខេត្តស្ទឹងត្រែង មានផ្ទៃដី ១៤ ៦០០ ហិកតា ដោយមានចម្ងាយ ៣៧គីឡូម៉ែត្រ គ្របដណ្ដប់លើស្រុកចំនួន២។ ទី១ ស្រុកបុរីអូរស្វាយសែនជ័យ មានឃុំចំនួន៣ឃុំ គឺឃុំអូរស្វាយ ឃុំព្រះរំកិល និងឃុំកោះស្នែង។ ទី២ ស្រុកថាឡាបរិវ៉ាត់ មានឃុំចំនួន១ឃុំ គឺឃុំថាឡាបរិវ៉ាត់។

យោងតាម World Wildlife Fund (WWF) ព្រៃលិចទឹកទន្លេមេគង្គ Mekong Flooded Forest (MFF) មានទំហំ ២៧ ០០០ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ នៃប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីទឹកសាប រួមទាំងតំបន់ដីសើម ដីខ្សាច់ និងថ្មតាមដងទន្លេ នៅភាគខាងជើង នៃប្រទេសកម្ពុជា ភាគកណ្តាលជាប់ព្រំដែន ភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសឡាវ។

ទាក់ទងនឹងការបាត់បង់ព្រៃលិចទឹក ពិសេសដើមរំជែង ក្នុងតំបន់រ៉ាមសារ អ្នកនាំពាក្យក្រសួងបរិស្ថាន លោក ខ្វៃ អាទិត្យា ទទួលស្គាល់ថា ពិតជាមានរឿងទាំងនោះកើតឡើងមែន។ ដោយលោកបានបញ្ជាក់ថា វាបានងាប់មួយចំនួន នៅទីតាំងផ្សេងៗគ្នា ហើយក៏មានដុះកូននៅទីតាំងផ្សេងទៀត មួយចំនួនដែរ។ អំឡុងពេលនេះ លោកពុំទាន់មានរបាយការណ៍ ស្រាវជ្រាវច្បាស់លាស់ ពីការងាប់ដើមរំជែង ថាមានទំហំប៉ុន្មានបាននៅឡើយទេ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ លោកថាប្រជាសហគមន៍ ដែលរស់នៅក្នុងតំបន់នោះផ្ទាល់ អាចដឹងច្បាស់ជាង។ ទាក់ទងនឹងការងាប់ដើមរំជែងនេះ លោកសន្យាថា នឹងយកទៅផ្ទៀតផ្ទាត់ ជាមួយមន្ទីរបរិស្ថានខេត្តស្ទឹងត្រែង រួមជាមួយសហគមន៍ផ្ទាល់បន្ថែមទៀត។

​អ្នកស្រី ប៊ុន សំផាន ដែលជាអ្នករស់នៅក្នុងខេត្តស្ទឹងត្រែងថតក្នុងខែមេសា ឆ្នាំ២០២៤។ (កញ្ញា ប៉ូ សាគុន)

មូលហេតុ ដើមរំជែងងាប់យ៉ាងគំហុក

ជាអ្នករស់នៅក្នុងភូមិកោះស្នែង ឃុំកោះស្នែង ស្រុកបុរីអូស្វាយសែនជ័យ ខេត្តស្ទឹងត្រែង អ្នកស្រី ប៊ុន សំផាន កត់សម្គាល់ឃើញថា តំបន់ដែលបាត់បង់ ដើមឈើលិចទឹកយ៉ាងគំហុក គឺនៅតំបន់កោះហាន និងបុរីអូរស្វាយ ដែល​ពីដើមឡើយ តំបន់ទាំង២នេះ មានដើមឈើទាំងនោះច្រើន។ អ្នកស្រីបន្ថែមទៀតថា ដើមរំជែងបានងាប់ច្រើនជាងគេ នៅតំបន់កន្ទុយកោះហឹប រហូតដល់តំបន់កន្ទុយកោះឈើទាលតូច ដែលមានចម្ងាយជាង១០គីឡូម៉ែត្រ។

ជាអ្នកយកចិត្តទុកដាក់ខ្លាំង ចំពោះការបាច់បង់ដើមរំជែង អ្នកស្រី ប៊ុន សំផាន សន្និដ្ឋានថា ដើមហេតុដែលនាំឱ្យដើមរំជែង ងាប់យ៉ាងច្រើនសន្ធឹកនោះ គឺបណ្ដាលមកពីគ្រោះធម្មជាតិ គ្រោះរាំងស្ងួត ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ កម្ដៅផែនដីឡើងខ្លាំង ទឹកឡើងចុះឆាប់រហ័សមិនទៀតទាត់ និងបទល្មើសនេសាទជាដើម។ ​

អ្នកស្រី សំផាន អះអាងថា ប្រហែល១០ឆ្នាំចុងក្រោយមកនេះ មានបទល្មើសឆក់ត្រីច្រើន ទាំងថ្ងៃទាំងយប់ ដែលធ្វើឱ្យដើមរំជែង និងព្រៃឈើលិចទឹកមួយចំនួនទៀត ទ្រាំទ្រនឹងកម្ដៅរបស់ដុំឆក់មិនបាន។ អ្នកស្រីថា ការឆក់ត្រីនៅតាមគល់រំជែង ប្រៀបបាននឹងការយកភ្លើង ទៅដុតគល់របស់វាដែរ។

ឆ្លើយតបទៅនឹងការសង្កេតរបស់អ្នកស្រី ប៊ុន សំផាន លោក ខ្វៃ អាទិត្យា ក៏អះអាងដូចគ្នាដែរ ថាការងាប់ដើមរំជែង អាចបណ្ដាលមកពី ការបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ និងកត្តាមនុស្ស។ លោកថា នៅរដូវប្រាំង ស្ថានភាពទឹកឡើងចុះមិនទៀងទាត់ ធ្វើឱ្យទឹកហូរច្រោះខ្សាច់អស់ពីគល់ឈើ ដែលបង្កឱ្យដើមឈើទាំងនោះដួលរលំ។ 

សូមបញ្ជាក់ថា នៅអំឡុងដើមខែមេសា ឆ្នាំ២០២៤នេះ មានការកត់ត្រាការឡើងកម្ដៅផែនដីខ្លាំង ក្នុងទីក្រុងជាច្រើន នៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ យោងតាមការចុះផ្សាយ របស់សារព័ត៌មានថ្មីៗ នៅថ្ងៃទី១ ខែមេសា នៅទូទាំងប្រទេសវៀតណាម អាកាសធាតុក្ដៅបានកើនឡើង ហើយនៅតំបន់ខ្លះ អាកាសធាតុឡើងដល់៣៩-៤០អង្សា។ នៅប្រទេសថៃបានកើនដល់៤២អង្សា នៅភាគខាងជើងនិងកណ្ដាល រួមទាំងរាជធានីបាងកក។ ក្រៅពីនោះប្រទេសម៉ាឡេស៊ី និងសិង្ហបុរី ក៏បានប្រកាសពីការឡើងកម្ដៅ នៅផ្នែកខ្លះនៃប្រទេសរបស់ខ្លួនដែរ ក្នុងចន្លោះពី៣៦,៣-៤០អង្សា នាដើមឆ្នាំ២០២៤នេះ។ 

ដើមរំជែងដេកងាប់កណ្ដាលទន្លេមេគង្គ ខេត្តស្ទឹងត្រែងថតក្នុងខែមេសា ឆ្នាំ២០២៤។ (កញ្ញា ប៉ូ សាគុន)

ចំណែកនៅប្រទេសកម្ពុជាវិញ ក្រសួងធនធានទឹក និងឧតុនិយម ក៏ធ្លាប់បានព្យាករណ៍ដែរថា ​កាលពីថ្ងៃទី២៦-២៧ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២៤ កម្ដៅបានហក់ឡើងខ្ពស់នៅទូទាំងប្រទេស ក្នុងរង្វង់៤០ទៅ៤២អង្សា ពិសេសនៅតំបន់ខ្ពង់រាបភាគខាងជើង។ នៅតំបន់ទំនាបកណ្ដាលភាគពាយ័ព្យ បានឈានដល់៤២អង្សា។ នៅរាជធានីភ្នំពេញ កើនកម្ដៅដល់៤០អង្សា។ ចំណែកនៅខេត្តឧត្តរមានជ័យ ជាខេត្តប្រឈមខ្ពស់ជាងគេ ដោយរងនូវរលកកម្តៅក្នុងរង្វង់៤២អង្សា។ 

បាត់បង់ដើមរំជែងបាត់បង់ត្រី

ដូចដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ គល់យ៉ាងធំដែលមានប្រហោងយ៉ាងច្រើន ហើយនឹងឫសដ៏ស្អេកស្កះ របស់ដើមរំជែងគឺជាជម្រក ដ៏មានសុវត្ថិភាពបំផុត សម្រាប់ត្រីគ្រប់ប្រភេទ លាក់ខ្លួន ពងកូន និងភ្ញាស់កូន។ បន្ទាប់ពីដើមរំជែង គឺដើមរៃ ដែលមានរហូតដល់៣ប្រភេទ គឺរៃមាស ដុះក្នុងទឹកលើថ្មលាយខ្សាច់ ច្រើនដុះនៅលើកូនកោះតូចៗ។ ចំណែក រៃឈ្មោល ដុះលើខ្សាច់ប្របមាត់ទឹកតាមដងទន្លេ ច្រើនដុះនៅលើកោះធំៗ។ រី​ឯរៃទឹក ឬហៅម្យ៉ាងទៀតថា (រៃមេ) មានផ្កានិងផ្លែ ត្រីអាចស៊ីជាចំណីបាន ដុះក្នុងទឹកមានដីខ្សាច់ ឬលាយថ្មបែកជាគុម្ពតូចធំ។ រៃទាំងអស់នេះ ក៏ជាជម្រកដ៏មានសុវត្ថិភាព របស់ត្រីដែរ។

អ្នកស្រី ប៊ុន សំផាន ថាក្នុងចំណោមរៃទាំង៣ប្រភេទ រៃមាសមានដុះច្រើន នៅតំបន់ជាប់ព្រំដែន សហគមន៍បុរីអូរស្វាយ និងសហគមន៍កោះស្នែង ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្នរៃប្រភេទនេះ សឹងផុតពូជទៅហើយ​ ក្នុងតំបន់ដដែលនោះ។ នៅពេលដើមឈើដ៏សំខាន់ទាំងនោះងាប់ ត្រីក៏រងហានិភ័យខ្លាំង ដោយអស់ជម្រក រឹតតែពុំអាចការពារខ្លួនបាន ពីបទល្មើសនេសាទផ្សេងៗ​។

ជាកសិករ ជាអ្នកនេសាទ ក៏ជាអតីតឈ្មួញកណ្ដាលទិញត្រីដែរ អ្នកស្រី ប៊ុន សំផាន ធ្លាប់បានឃើញហ្វូងត្រីបណ្ដើរកូនទាំងហ្វូងៗធំៗក្នុងទន្លេ។ ស្ត្រីដែលរស់នៅក្នុងខេត្តស្ទឹងត្រែង តាំងពីតូចរូបនេះ ថាកាលពីប្រមាណ២០ទៅ៣០ឆ្នាំមុន ការនេសាទត្រីក្នុងតំបន់នេះ មានភាពងាយស្រួលខ្លាំង ព្រោះសម្បូរត្រី។ អ្នកស្រីអះអាងថា ការនេសាទធ្វើឡើង ដោយគ្រាន់តែមានចន្លុះ១ និងទូក១ ក៏អាចរកត្រីបានច្រើនដែរ។ ប៉ុន្តែនៅប្រមាណ​៥ទៅ៦ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ អ្នកស្រីសង្កេតឃើញថា ត្រីចាប់​ផ្ដើមធ្លាក់ចុះយ៉ាងគំហុក។ ​

ត្រីដែលអ្នកនេសាទរកបានពីទន្លេមេគង្គ ខេត្តស្ទឹងត្រែង ដែលបានលក់នៅផ្សារនៃខេត្តនេះ។ (កញ្ញា ប៉ូ សាគុន)

អ្នកស្រី បញ្ជាក់បន្ថែមដូច្នេះ៖«ពីមុនគ្រាន់តែទះទឹក ត្រីក៏ហោះចូលទូក។ ឬទៅរាវនឹងឫស្សដើមរំជែងក៏បានត្រី យើងយកទៅធ្វើម្ហូបមិនអស់ផង។ តែពេលនេះយកមងទៅដាក់ ក៏សឹងមិនបានត្រី។ ៥ទៅ៦ឆ្នាំចុងក្រោយ ព្រៃលិចទឹកបាត់បង់ច្រើន ហើយត្រីពូជក៏បាត់ច្រើន ដូច្នេះយើងរកត្រីមិនបានដូចមុនទៀតទេ»។

ជាអ្នករស់នៅលើផ្ទៃទឹក តាមដងទន្លេមេគង្គ អ្នកស្រី សំផាន ថាកាលពីអំឡុងឆ្នាំ១៩៨០ ត្រីអាចមានរហូតដល់រាប់រយប្រភេទ។ ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្ន ចំនួននោះបានធ្លាក់ចុះយ៉ាងច្រើន។ ទោះជាយ៉ាងណា អ្នកស្រីពុំអាចកំណត់ជាក់លាក់ឡើយ ថាបានបាត់បង់អស់ប៉ុន្មាន ហើយនៅសល់ប៉ុន្មាន ដ្បិតអីអ្នកស្រីប៉ាន់ស្មាន តាមរយៈការនេសាទប្រចាំថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ។

អ្នកស្រីប្រាប់ពីប្រភេទត្រី ដែលឃើញនៅសល់ច្រើន៖«អន្លង់កោះទន្លេមួយនេះ គឺជាអន្លង់ធំជាងគេបំផុតក្នុងតំបន់រ៉ាមសារ ហើយក៏ជាតំបន់ដែលជាប្រភពត្រីគ្រប់មុខ ដែលវានៅក្នុងហ្នឹងដែរ។ ត្រីមេពូជនៅទីនេះ មានគ្រប់ប្រភេទត្រីទាំងអស់។ ប៉ុន្តែឥឡូវនេះ ត្រីដែលសម្បូរ គឺត្រីក្អែក ត្រីព្រួល ហើយត្រីកែសម្បូរជាងគេ»។​

ជាអ្នកនេសាទមួយរូប ស្ត្រីវ័យប្រមាណជាង៥០ឆ្នាំរូបនេះ ត្អូញត្អែរថា ដំណាក់កាលចុងក្រោយនេះ ទោះអ្នកនេសាទ អាចរកបានត្រីធំៗនិងល្អៗខ្លះ ក៏ពួកគេមិនហ៊ានទុកទទួលទានដែរ។ ដ្បិតអីពួកគេយកត្រីល្អៗទាំងនោះ ទៅលក់ដើម្បីបានប្រាក់ដោះទាល់ជីវភាព។ ចំណែកត្រីដែលបាក់សាច់ ឬត្រីតូចៗ ទើបពួកគេហានទុកទទួលទាន។

អ្នកស្រី រៀបរាប់ឈ្មោះត្រីកម្រ ដែលខ្លួនឈប់ឃើញវត្តមាន៖«ប្រភេទត្រីដែលបាត់បង់ វាមិនមានទៀតទេបច្ចុប្បន្ននេះ ដូចជាត្រីប្រមា ត្រីលេញបាត់ហើយ តែបើនៅសល់ក៏សល់តិចតួចដែរ។ ត្រីអំបូង ផុតពូជហើយ។ កាលពីមុនត្រីអំបូង ធ្លាប់បណ្ដើរកូនទាំងហ្វូងៗ ហើយឧស្សាហ៍ឃើញណាស់ នៅតំបន់ហ្នឹង។ ប៉ុន្តែឥឡូវលែងឃើញមានហើយ។ អាហ្នឹងបណ្ដើរកូនហ្វូងធំណាស់កូនវាច្រើន យើងឈរនៅលើច្រាំង ក៏ឃើញវាបណ្ដើរកូនដែរ។ វាបាត់ប្រហែល៥ទៅ៦ឆ្នាំហើយ។ ក្មេងជំនាន់ក្រោយមិនស្គាល់ទេ ហើយក៏គ្មានឱកាសបានឃើញត្រីហ្នឹងបណ្ដើរកូនដែរ។ ត្រីហ្នឹងមួយក្បាលទម្ងន់ប្រហែលពី៧ទៅ១០គីឡូវក្រាម»។

លោក យ៉ុង ញ៉ុង វ័យ៣៤ឆ្នាំ បានប្រកបរបរនេសាទ ប្រមាណ១០ឆ្នាំមកហើយ។ រស់នៅភូមិកោះកី ឃុំកោះស្នែង ស្រុកបុរីអូរស្វាយសែនជ័យ ខេត្តស្ទឹងត្រែង បុរសរូបនេះ កំពុងអង្គុយលើទូកនេសាទតូចមួយរបស់ខ្លួន នៅកណ្ដាលទន្លេមេគង្គ ជាមួយប្អូនប្រុស។

លោក យ៉ុង ញ៉ុង វ័យ៣៤ឆ្នាំបានប្រកបរបរនេសាទប្រមាណ១០ឆ្នាំ នាទន្លេមេគង្គ ក្នុងខេត្តស្ទឹងត្រែង ថតក្នុងខែមេសា ឆ្នាំ២០២៤។ (កញ្ញា ប៉ូ សាគុន)

ពេលរសៀល ព្រះអាទិត្យរៀបនឹងលិចទៅហើយ បុរសរូបនេះកំពុងរូតរះរាយមងដាក់ទៅក្នុងទឹក ហើយឆ្លៀតឆ្លើយប្រាប់អ្នកសារព័ត៌មានបណ្ដើរថា បច្ចុប្បន្នលោករកត្រីមិនសូវបានទេ។ លោកត្រូវរាយមងទុកក្នុងផ្ទៃទឹក រយៈពេលពេញ១យប់ ព្រឹកឡើងទើបមកសារ ដោយទទួលបានត្រីតែប្រមាណ ១ទៅ២គីឡូក្រាមប៉ុណ្ណោះ។ ដាក់មងក្រឡា៧ហ៊ុន ប្រសិនបានត្រីណាល្អ លោកយកទៅលក់នៅទីផ្សារ ប្រសិនបានត្រីតូចៗ លោកទុកទទួលទានក្នុងគ្រួសារ។ បុរសសម្បុរស្រអែមរូបនេះ ថាឆ្នាំនេះសម្បូរត្រីតូចៗ ដូចជាត្រីរៀលជាដើម ប៉ុន្តែត្រីធំៗមានតិច។ បើប្រៀបធៀប១០ឆ្នាំមុន តាមបទពិសោធន៍របស់លោក ត្រីធំសម្បូរជាងបច្ចុប្បន្ន។

លោក ញ៉ុង បន្ថែមថា៖ «ពេលខ្លះរកបាន ពេលខ្លះអត់បាន។ ពេលល្ងាចនេសាទមិនបានទេ។ ប៉ុន្តែបើទុក១យប់ដល់ព្រឹក ទើបបានប្រហែល១ទៅ២គីឡូ។ ត្រីណាមានតម្លៃថ្លៃ ហើយសាច់វានៅល្អ ខ្ញុំយកទៅលក់។ ត្រីដែលមិនសូវល្អ ឬវាបាក់សាច់ ខ្ញុំទុកហូប។ យកត្រីល្អៗទៅលក់ ដោយសារត្រូវការប្រាក់ ចាក់សាំងទូក និងទិញគ្រឿងទេសផង។ បើខំរកខ្លាំង បានប្រហែល៤គីឡូដែរក្នុងមួយថ្ងៃ»។ ​

ចំណែកលោក មឿន ជាតិ អាយុជាង៤០ឆ្នាំ ក៏ជាអ្នកប្រកបរបរនេសាទ តាំងតែពីនៅក្មេងដែរ ដោយនេសាទជាលក្ខណៈគ្រួសារ។ លោកក៏ជាឈ្មួញកណ្ដាលដែលទិញត្រីពីប្រទេសកម្ពុជា ទៅលក់នៅប្រទេសឡាវ តាំងពីឆ្នាំ១៩៩៧ផងដែរ។ លោក ជាតិ អះអាងថាកាលពីមុន លោកអាចប្រមូលទិញត្រីបានច្រើន ដើម្បីយកទៅលក់នៅប្រទេសឡាវ ហើយលក់បានតម្លៃថ្លៃផង។ ប៉ុន្តែរយៈពេល២ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ លោកប្រមូលទិញត្រី បានតិចតួចប៉ុណ្ណោះ ហើយការលក់ចេញ ក៏បានតម្លៃទាបដែរ។

លោក ជាតិ អះអាង៖«រយៈពេលចុងក្រោយនេះ ខ្ញុំទិញត្រីយកទៅលក់ម្ដងបានតែ១រយ ទៅ២រយគីឡូប៉ុណ្ណោះ។ បើពីមុនយកទៅម្ដង បាន៥រយ ទៅ៦រយគីឡូ។ អ្នកនេសាទបោះបង់ចោលរបរនេះ ប្រហែលពាក់កណ្ដាល។ ពួកគេចំណាកស្រុក ទៅធ្វើការដើម្បីរកប្រាក់»។

លោក មឿន ជាតិ អាយុជាង៤០ឆ្នាំជាអ្នកនេសាទនាខេត្តស្ទឹងត្រែង កំពុងអង្គុយលើគល់ដើមរំជែងងាប់កាលពីខែមេសា ឆ្នាំ២០២៤។ (កញ្ញា ប៉ូ សាគុន)

ក្រៅពីទិញត្រីយកទៅលក់ លោក មឿន ជាតិ ក៏ធ្វើចម្ការដំឡូងដែរ។ ទោះជាយ៉ាងណា លោកថាបច្ចុប្បន្ននេះ របរកសិកម្មរបស់លោក មិនសូវសមប្រកបទេ ព្រោះតែការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ហើយភ្លៀងធ្លាក់មិនទៀងទាត់ ធ្វើឱ្យចំណាយថ្លៃដើម លើការទិញជីដាក់ដំណាំច្រើនជាងមុន ប៉ុន្តែផលបានមកវិញតិច។

ផលប៉ះពាល់ដោយសារត្រីកាន់តែបាត់បង់

វិលមកលោក យ៉ុង ញ៉ុង វិញ ដោយសារត្រីកាន់តែពិបាករក លោកបានសម្រេចចិត្ត បោះបង់ចោលរបរនេសាទ ហើយចំណាកស្រុក ទៅស៊ីឈ្នួលធ្វើការឱ្យគេ ដូចជាដកដំឡូង បេះស្វាយចន្ទី និងទៅធ្វើការ ក្នុងសិប្បកម្មឡឥដ្ឋជាដើម។ លោក ញ៉ុង ថារបរនេសាទមិនសូវហត់ទេ តែរកប្រាក់បានតិចតួច ហើយមិនទៀងទាត់។ ដ្បិតរកប្រាក់មិនបានច្រើន តែលោក ញ៉ុង អះអាងថា របរនេសាទ អាចឱ្យលោកទទួលទានអាហារឆ្ងាញ់។ ចំណែកការធ្វើការនៅឡឥដ្ឋវិញ លោកហត់ខ្លាំង ទទួលទានខ្វះខាត។ ប៉ុន្តែលោកអាចទទួលបានប្រាក់ទៀតទាត់​។

បុរសអ្នកនេសាទរូបនេះត្អូញត្អែរ៖«ធ្វើការនៅឡឥដ្ឋ មិនស្រួលប៉ុន្មានទេ ដ្បិតគេបើកប្រាក់ឱ្យរាល់អាទិត្យ ប៉ុន្តែក៏មិនសល់ដែរ ព្រោះត្រូវចំណាយច្រើន។ រកត្រីមួយព្រឹក បានប្រហែល២ម៉ឺនរៀល។ រកត្រីមិនសូវហត់ទេ ប៉ុន្តែបើនៅនេសាទ មិនទៀងថានឹងរកត្រីបានរហូតទេ»។

លោក ញ៉ុង ថាអ្នកភូមិរបស់លោក ចំណាកស្រុកសឹងស្ងាត់ភូមិអស់ទៅហើយ ព្រោះតែមុខរបរនេសាទ និងមុខរបរកសិកម្ម កាន់តែតឹងតែង មិនអាចទ្រទ្រង់ជីវភាពរបស់ពួកគេបាន។ ចំពោះលោក មានតែថ្ងៃបុណ្យជាតិធំៗប៉ុណ្ណោះ ដែលលោកមកលេងស្រុក ហើយឆ្លៀតមកនេសាទត្រី សម្រាប់ធ្វើម្ហូបក្នុងគ្រួសារខ្លះ យកទៅលក់ខ្លះ ដូចពេលនេះ។

ចំណែកអ្នកស្រី សប្បាយ ប៊ុនសន គឺបានចាប់យករបរនេសាទ ធ្វើជាអាជីពតែម្ដង។ នាម៉ោងប្រមាណ១០ព្រឹក អ្នកស្រីនិងស្វាមី កំពុងឈរដោះត្រីតូចៗចេញពីមង នៅលើឆ្នេរខ្សាច់ពណ៌សក្បោះ ជាប់មាត់ទឹកទន្លេមេគង្គ។ រាយមងក្នុងទន្លេ តាំងពីល្ងាច ហើយព្រឹកឡើងទើបទៅសាឬទៅដោះត្រី ម្ល៉ោះហើយត្រីដែលទទួលបាន ភាគច្រើនបាក់សាច់សឹងអស់។ ទម្រាំដោះត្រីរួចរាល់ ដល់ម៉ោងជិត១១ព្រឹក អ្នកស្រី ប៊ុនសន បន្តកាត់ក្បាលត្រីទាំងនោះ យកទៅដាក់ក្នុងធុងបេត្រូមួយ ដើម្បីផ្អាប់ទុកធ្វើប្រហុក។ ថ្ងៃដែលអ្នកស្រីផ្តល់បទសម្ភាសន៍ ជាថ្ងៃអ្នកស្រីរកត្រីបាន ប្រហែលតែកន្លះធុងបេត្រូតែប៉ុណ្ណោះ។

ស្ត្រីរាងតូចស្ដើងវ័យ៣៣ឆ្នាំរូបនេះ បានក្លាយជាអ្នកនេសាទ តាំងពីខ្លួននៅតូចៗ ដ្បិតអីម្ដាយឪពុករបស់អ្នកស្រី ក៏ជាអ្នកនេសាទដែរ។ ត្អូញត្អែរមិនខុសពីអ្នកនេសាទខាងលើទេ ស្ត្រីរូបនេះ ថាឆ្នាំមុនៗ ខ្លួនរាយមងទុកចោល១យប់ដូចគ្នា អាចរកត្រីបានប្រហែល ៣ធុងបេត្រូ។ ប៉ុន្តែឆ្នាំនេះមង៤០ដៃ ដែលមានចម្ងាយប្រមាណ៣០០ម៉ែត្រ បានត្រីសឹងមិនដល់កន្លះធុងផង។

អ្នកស្រីនិយាយថា៖ «ត្រីស្រស់ខ្ញុំលក់បាន១គីឡូ៣ពាន់រៀល។ លក់ប្រហុក១គីឡូ បាន៤ពាន់រៀល។ ខ្ញុំចូលចិត្តលក់ជាប្រហុកជាង ព្រោះលក់ម្ដងបានប្រាក់ច្រើន អាចសល់ប្រាក់ខ្លះ។ បើលក់ត្រីស្រស់ ដ្បិតបានថ្លៃជាង ប៉ុន្តែយកមក គ្រាន់តែទិញគ្រឿងស្លអស់បាត់ទៅហើយ។ តែពេលខ្លះខ្ញុំលក់ត្រីស្រស់ដែរ ព្រោះអត់មានប្រាក់ចាក់សាំងទូក។ ពីមុនប្រហុកលក់បាន៦ពាន់ តែពេលនេះបានតែ៤ពាន់ទេ។ ​

អ្នកស្រី សប្បាយ ប៊ុនសន បានចាប់យករបរនេសាទនៅលើដងទន្លេមេគង្គ នាខេត្តស្ទឹងត្រែង ធ្វើជាអាជីព។ (កញ្ញា ប៉ូ សាគុន)

គ្រួសាររបស់អ្នកស្រី ប៊ុនសន បានទៅធ្វើរោង ស្នាក់នៅជិតមាត់ទន្លេ ដើម្បីនេសាទត្រី។ គ្រួសារនេះ ត្រូវការពេលប្រមាណកន្លះខែ ទើបអាចផ្សំត្រីប្រហុកបាន១បេ ដែលអាចលក់បានប្រាក់២៨ម៉ឺនរៀល។ ប៉ុន្តែប្រាក់នេះ ទូទាក់ថ្លៃដើមសឹងមិនរួចឡើយ ដ្បិតអីគ្រាន់តែចំណាយលើសាំងចាក់ម៉ាស៊ីនទូក អស់២កាន ដោយក្នុងមួយកានតម្លៃ១១ម៉ឺនរៀលទៅហើយ។ នៅថ្ងៃអំបិល និងថ្លៃកម្លាំងទៅនេសាទទៀត។

ក្រៅពីរបរនេសាទ អ្នកស្រី ប៊ុនសន ក៏ធ្វើស្រែដែរ។ ធ្វើស្រូវលើផ្ទៃដី តិចជាង១ហិកតា ឆ្នាំខ្លះអ្នកស្រីអាចប្រមូលផលស្រូវបាន តែជាង២០បាវតែប៉ុណ្ណោះ។ អ្នកស្រីថាចំនួននេះ មិនគ្រប់សម្រាប់ទទួលទានពេញមួយឆ្នាំឡើយ ដូច្នេះអ្នកស្រីត្រូវទៅទិញអង្ករ ពីទីផ្សារបន្ថែមទៀត។

ទាក់ទងនឹងការកើនឡើង ឬថយចុះប្រភេទត្រីធំៗ នៅក្នុងដងទន្លេមេគង្គ នៃប្រទេសកម្ពុជា លោកបណ្ឌិត ហេង គង់ ប្រធានវិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវ និងអភិវឌ្ឍជលផលទឹកសាប នៃរដ្ឋបាលជលផល បានបញ្ជាក់ថា ក្រុមការងារនៃវិទ្យាស្ថាន 

កំពុងស្រាវជ្រាវ ពីស្ថានភាពត្រីទន្លេមេគង្គ ដែលមានទំហំដងខ្លួនធំ ពីផ្នែកខាងក្រោមទន្លេមេគង្គ ឡើងទៅខេត្តកំពង់ចាម ក្រចេះ ស្ទឹងត្រែង និងរតនគិរី។ ការស្រាវជ្រាវនេះ ធ្វើឡើងដោយប្រើទស្សនៈទាន របស់អ្នកនេសាទប្រមាណជិត៣០០នាក់ ដែលមានបទពិសោធន៍នេសាទ រយៈពេល១០ឆ្នាំចុងក្រោយ។ លោក ហេង គង់ ថាការស្រាវជ្រាវនេះ ធ្វើឡើងដើម្បីវាយតម្លៃបឋម លើស្ថានភាពនៃចំនួនប្រជាករ និងរបាយការណ៍នៃប្រភេទត្រី ជាពិសេសប្រភេទត្រីដែលកម្រ និងកំពុងរងគ្រោះថ្នាក់។

ការស្រាវជ្រាវនេះ ផ្ដោតលើប្រភេទត្រីធំៗ តែប្រមាណ១០ប្រភេទប៉ុណ្ណោះ ដូចជាបបែលយក្សទឹកសាប ត្រីរាជ ត្រីគល់រាំង ត្រីប៉ាសាណាក ត្រីត្រសក់(មាន៣ប្រភេទ) ត្រីស្ទក់ (ទម្ងន់ប្រហែល៨០គីឡូក្រាម) ត្រីត្រចៀកដំរី ត្រីរមាស ត្រីកន្ត្រប់ខ្លា និងត្រីក្របី(មានទម្ងន់ចន្លោះពី៧ទៅ១០គីឡូក្រាម)។ 

លោក ខ្វៃ អាទិត្យា អ្នកនាំពាក្យក្រសួងបរិស្ថាន ថាត្រីប្រមាណ១៣០ប្រភេទ ត្រូវបានរកឃើញ ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ២០០៧-២០០៨ នៅតំបន់រ៉ាមសារ ខេត្តស្ទឹងត្រែង ក្នុងនោះ៥០ប្រភេទ មានសារសំខាន់សម្រាប់ការអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ចសង្គម។ ក្រោយមក ត្រីប្រមាណ២០៧ប្រភេទ ត្រូវបានរកឃើញមានវត្តមាន អំឡុងឆ្នាំ២០១០ ដែលមានប្រភេទខ្លះ បានកំណត់ក្នុងប្រភេទរងគ្រោះ។ 

អ្នកនាំពាក្យក្រសួងបរិស្ថាន បានបញ្ជាក់បន្ថែមថា តំបន់រ៉ាមសារខេត្តស្ទឹងត្រែង សម្បូរធនធានធម្មជាតិ និងមានលក្ខណៈពិសេស ព្រោះមានដើមឈើធំៗ ដែលមានមុខងារល្អប្រសើរ ក្នុងប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី និងលំនឹងបរិស្ថាន ជាពិសេសជួយដលជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋក្នុងសហគមន៍។ លោកថាដើមឈើលិចទឹក ដែលសំខាន់ ក្នុងតំបន់រ៉ាមសារស្ទឹងត្រែង មានដើមព្រីងទឹក ដើមរាំង ដើមជ្រៃ ដើមរំជែង ដើមជលសា ដើមត្រស់ ព្រៃកំប៉ូត ស្មៅ ព្រៃឫស្សី ព្រៃរបោះចម្រុះ និងព្រៃរបោះជ្រុះស្លឹក ដែលដើមទាំងអស់នោះ មានតាមប្រភេទតូចធំ ខ្ពស់និងទាប​។ 

បន្ថែមពីនោះ លោកថាត្រីមេពូជធំៗច្រើនប្រភេទ មានវត្តមានក្នុងអន្លង់ជ្រៅៗនៃទន្លេមេគង្គ ក្នុងតំបន់រ៉ាមសារនៃខេត្តស្ទឹងត្រែង ដូចជាត្រីគល់រាំង ត្រីប៉ាសេអ៊ីជាដើម។ ចំណែកថនិកសត្វ សត្វស្លាប និងសត្វល្មូន ក៏មានច្រើនប្រភេទដែរ។ ប្រភេទសត្វទាំងនោះខ្លះ កំពុងរងការគំរាមកំហែង ហើយប្រភេទខ្លះកំពុងរងការផុតពូជផងដែរ។

លោក ហេង គង់ ប្រធានវិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវ និងអភិវឌ្ឍជលផលទឹកសាប នៃរដ្ឋបាលជលផល បញ្ជាក់ថា កាលពី២ទសវត្សរ៍មុន អ្នកនេសាទនៅផ្នែកខាងក្រោមទន្លេមេគង្គ ធ្លាប់នេសាទបានប្រភេទត្រីធំៗ ដូចជាបបែល ត្រីរាជ ត្រីគល់រាំង ត្រីត្រសក់ និងត្រីប្រភេទរងគ្រោះមួយចំនួនទៀតផងដែរ។ លទ្ធផលបានពីការស្រាវជ្រាវ វិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវ និងអភិវឌ្ឍជលផលទឹកសាប គ្រោងនឹងធ្វើផែនទីកំណត់ទីតាំងនៃវត្តមាន របស់ប្រភេទត្រីទាំងនោះ ដើម្បីផ្ដល់ព័ត៌មានវិទ្យាសាស្ត្រ ក្នុងគោលបំណងអភិរក្សនិងការពារ ប្រភេទត្រីទាំងនោះ។

លោកមានប្រសាសន៍បន្ថែមថា៖ «ផែនទីកំណត់ទីតាំង ពីស្ថានភាពប្រភេទត្រីទាំងនេះ អាចឱ្យយើងដឹងពីទីតាំងរស់នៅ និងជម្រកក្នុងរដូវប្រាំង និងវស្សា និងរដូវកាលពងកូនផងដែរ។ ផែនទីនេះនឹងផ្ដល់ ជាប្រយោជន៍មួយ អាចឱ្យមានការធ្វើផែនការគ្រប់គ្រង និងអភិរក្សពូជត្រី ក្នុងតំបន់ទាំងអស់នោះ។ ការស្រាវជ្រាវនេះ ក៏ផ្ដោតជាសំខាន់ទៅលើប្រភេទត្រី ក្នុងអនុក្រិតប្រភេទត្រីឆ្នាំ២០០៣ដែរ»។ ​

លោកបណ្ឌិត ហេង គង់ ប្រធានវិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវនិងអភិវឌ្ឍជលផលទឹកសាប កំពុងកាន់ត្រីរាជ។ (ផ្តល់ឱ្យ)

ទោះជាយ៉ាងណា ការស្រាវជ្រាវពីស្ថានភាពត្រី ដែលមានទំហំដងខ្លួនធំ ពីផ្នែកខាងក្រោមទន្លេមេគង្គ ឡើងទៅខេត្តកំពង់ចាម ក្រចេះ ស្ទឹងត្រែង និងរតនគិរី ពុំទាន់អាចបូកសរុបការវិភាគ បានភ្លាមឡើយ ដោយត្រូវការពេល ប្រមាណ២ខែទៅមុខទៀត​ ទើបបូកសរុបទិន្នន័យរួចរាល់។  

យ៉ាងណាក៏ដោយលោកបណ្ឌិត ហេង គង់ ពុំអាចសន្និដ្ឋានបានថា បច្ចុប្បន្ននៅសល់ត្រីចំនួនប៉ុន្មានប្រភេទឡើយ ប៉ុន្តែលោកថាអាចប្រើវិធីសាស្ត្រមួយ ដើម្បីវាយតម្លៃថា ត្រីទាំងនោះកើនឡើង ឬថយចុះ គឺតាមរយៈការសម្ភាសពីវត្តមានត្រី ដែលអ្នកនេសាទចាប់បាន។ 

លោក ហេង គង់ ពន្យល់ថា៖«ដូចជាប្រភេទត្រីប៉ាណាសាណាក វានៅទីតាំងណា នៃទន្លេមេគង្គផ្នែកខាងលើ ឬផ្នែកខាងក្រោម។ ឧទាហរណ៍ ប្រភេទត្រីត្រសក់ កាលណាអ្នកនេសាទចាប់បានរាល់ឆ្នាំ ក្នុងមួយឆ្នាំបានប៉ុន្មានក្បាល? បានលទ្ធផល យើងយកមកវិភាគ យើងអាចវាយតម្លៃថា ប្រភេទត្រីណាខ្លះ នៅមានក្នុងធម្មជាតិ។ ត្រីណាខ្លះនៅសម្បូរឬថយចុះខ្លាំង។ ប៉ុន្តែអ្វីដែលយើងមិនអាចវាតម្លៃបាន គឺចំនួននៅក្នុងធម្មជាតិ ថានៅមានប៉ុន្មាន»។ 

យោងតាមរបាយការណ៍ WWF នៅតាមបណ្តោយដងទន្លេមេគង្គប្រវែង ១៨០គីឡូម៉ែត្រ ក្នុងខេត្តក្រចេះ និងស្ទឹងត្រែង នៃប្រទេសកម្ពុជា អាងទឹកជ្រៅមានប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីទឹកសាបចម្រុះ និងសម្បូរបែបបំផុតរបស់ពិភពលោក និងជាជម្រកតែមួយគត់សម្រាប់ត្រីក្នុងទឹក ប្រមាណ ៤១១ប្រភេទ ថនិកសត្វ ៣៧ប្រភេទ បក្សី ២៨១ប្រភេទ។ សត្វល្មូននិងឧរង្គសត្វ ៥២ប្រភេទ និង៦៧៤ប្រភេទ ជារុក្ខជាតិសរសៃឈាម។

WWF ថាការនេសាទលើសកម្រិត ជាពិសេសនៅក្នុងផ្នែកសំខាន់ នៃទន្លេមេគង្គ គឺប៉ះពាល់ដោយផ្ទាល់ និងដោយប្រយោល ដល់ចំនួនត្រីនៅក្នុងទន្លេមេគង្គក្រោម។ លើសពីនេះ ការប្រមូលផលត្រីលើសចំណុះក្នុងបឹងទន្លេសាប និងទន្លេកំពុងរួមចំណែក ដល់ការថយចុះចំនួនប្រជាជន ដោយការចំណាកស្រុក នៃអ្នកពឹងផ្អែកលើទន្លេមេគង្គក្រោម សម្រាប់តម្រូវការវដ្ដជីវិត។

ដើមរំជែងដុះលើកោះតូចៗដែលខ្លះជ្រុះស្លឹកបង្ហាញពីសុខភាពរបស់វាចុះខ្សោយថតកាលពីខែមេសា ឆ្នាំ២០២៤។ (កញ្ញា ប៉ូ សាគុន)

យោងតាម World Bank Group (WB) ការកើនឡើងកម្ដៅខ្លាំង បានគំរាមកំហែងយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ដល់សុខភាពមនុស្ស នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ជាពិសេសកម្មករក្រៅផ្ទះ និងប្រជាជននៅទីក្រុង។ ប្រសិនគ្មានវិធានការទេ ប្រជាជនដែលប្រឈមនឹងទឹកជំនន់ពីទន្លេ អាចកើនឡើងប្រហែល ៤លាននាក់ នៅទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ២០៤០។

បន្ថែមពីនោះ បម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ និងឥទ្ធិពលរបស់មនុស្ស ដូចជាការសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនី និងការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ ធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់របបជលសាស្ត្រនៃទន្លេមេគង្គ និងគម្រាមកំហែងដល់ផលិតភាពបឹងទន្លេសាប រួមទាំងជលផលរបស់ប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ។ នេះជាការគំរាមកំហែងយ៉ាងសំខាន់ ដល់ជីវភាពនិងការចិញ្ចឹមជីវិត របស់សហគមន៍ក្រីក្រនៅជនបទ។ និន្នាការបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ តាមការព្យាករណ៍បង្ហាញពីទឹកជំនន់ និងគ្រោះរាំងស្ងួតកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរ ដែលរំពឹងថានឹងប៉ះពាល់ដល់ GDPរបស់ប្រទេសកម្ពុជាជិត១០ភាគរយ នៅឆ្នាំ២០៥០។

បើតាមរបាយការណ៍របស់ WWF គិតត្រឹមឆ្នាំ ២០១៩ មានទំនប់វារីអគ្គីសនីចំនួន៧ ដែលកំពុងដំណើរការនៅក្នុង និងជុំវិញព្រៃលិចទឹកទន្លេមេគង្គ MFF ។ ទំនប់វារីអគ្គិសនីសេសានក្រោម២ ចុងក្រោយបំផុត និងធំជាងគេ បានបណ្តាលឱ្យមានការបំផ្លិចបំផ្លាញទ្រង់ទ្រាយធំ និងការផ្លាស់ទីលំនៅ របស់សហគមន៍តាមរយៈផ្លូវថ្នល់ អាងស្តុកទឹក និងទឹកជំនន់។ បន្ថែមពីលើការអភិវឌ្ឍន៍ ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ការបំប្លែងដីរួមទាំងសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច សម្បទានដីសង្គមកិច្ច និងសម្បទានរុករករ៉ែ ក៏កំពុងជំរុញឱ្យបាត់បង់ទីជម្រកផងដែរ។

ទន្ទឹមនឹងនោះ WWF ថាការកាប់ឈើខុសច្បាប់ និងការទន្ទ្រានយកដី តាមរយៈការកាន់កាប់ដីប្រពៃណី បានបណ្តាលឱ្យសហគមន៍គ្មានដី និងបញ្ហាកម្មសិទ្ធិដីធ្លី នាំឱ្យមានការកេងប្រវ័ញ្ច ធនធានធម្មជាតិហួសហេតុ និងរាំងស្ទះដល់ការគ្រប់គ្រង ធនធានធម្មជាតិ ប្រកបដោយនិរន្តរភាព។ ការជួញដូរសត្វព្រៃខុសច្បាប់ ដែលជំរុញដោយភាពក្រីក្រ និងការអនុវត្តច្បាប់ខ្សោយ ក៏កំពុងមានផលប៉ះពាល់ដោយផ្ទាល់ និងយ៉ាងសំខាន់ទៅលើប្រភេទសត្វ ដែលរងការគំរាមកំហែង និងជិតផុតពូជជាច្រើនដែរ។

លោក ខ្វៃ អាទិត្យា អ្នកនាំពាក្យក្រសួងបរិស្ថាន បញ្ជាក់ថាបញ្ហាប្រឈមដែលគួរឱ្យកត់សម្គាល់ ក្នុងតំបន់រ៉ាមសារ គឺមន្ត្រីឧទ្យានុរក្សមានចំនួនតិច ដោយការគ្រប់គ្រងត្រូវតែមានការចូលរួមបន្ថែម ពីប្រជាពលរដ្ឋក៏ដូចជាអាជ្ញាធរមូលដ្ឋាន។ លោកអះអាងថា ក្នុងអាណត្តិនៃរាជរដ្ឋាភិបាលថ្មីនេះ ក្រសួងកំពុងពង្រឹងការអនុវត្តច្បាប់១០០ភាគ ចំពោះបទល្មើសផ្សេងៗ ក៏ដូចជាការលួចនេសាទត្រីក្នុងរដូវហាមឃាត់ ដើម្បីទប់ស្កាត់ការនេសាទត្រីខុសច្បាប់​។

ការទប់ស្កាត់ការបាត់បង់ព្រៃលិចទឹកនិងត្រី

អ្នកស្រី ប៊ុន សំផាន ព្រួយបារម្ភខ្លាចជីវភាពអ្នកភូមិកាន់តែខ្វះខាត ព្រោះការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ធ្វើឱ្យត្រីធ្លាក់ចុះ ហើយការធ្វើចម្ការក៏បាត់ទិន្នផលច្រើនទៀត។ អ្នកស្រីសំណូមពរដល់ ស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ ពិសេសរាជរដ្ឋាភិបាល គួរធ្វើយុទ្ធនាការមួយ បំផុសបំផុលឱ្យមានការដាំដើមឈើលិចទឹកឡើងវិញ។ បន្ថែមពីនោះ អ្នកស្រីស្នើដល់ក្រសួងជំនាញ ផ្ដល់ការបណ្ដុះបណ្ដាលបច្ចេកទេស ដាំដំណាំដែលធន់នឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ដ្បិតអី​ភាពរាំងស្ងួត ធ្វើឱ្យកសិករពិបាកធ្វើចម្ការ។

ឆ្លើយតបទៅនឹងការស្នើសុំរបស់អ្នកស្រី ប៊ុន សំផាន លោក ខ្វៃ អាទិត្យា អះអាងថាក្នុងផែនការយុទ្ធសាស្ត្ររបស់ក្រសួងបរិស្ថាន ដែលជាផែនការអភិវឌ្ឍន៍តំបន់រ៉ាមសារ រយៈពេល៥ឆ្នាំ មានការលើកកម្ពស់ជីវភាពសហគមន៍ ជាពិសេសការពង្រឹងលើចំណេះដឹងការអនុវត្តច្បាប់។ បន្ថែមពីនោះ គឺការផ្ដល់ជម្រើសមុខរបរថ្មី ដោយកាត់បន្ថយការដាក់សម្ពាធទៅលើធនធានធម្មជាតិ ដោយជំរុញឱ្យពលរដ្ឋចិញ្ចឹមសត្វ ដាំដំណាំធននឹងអាកាសធាតុ ដើម្បីបម្រើឱ្យទេសចរណ៍បៃតង។

លោក ខ្វៃ អាទិត្យា បន្ថែមថា ក្រសួងបរិស្ថាន មានផែនការគ្រប់គ្រងតំបន់រ៉ាមសារ ចាប់ពីឆ្នាំ២០២២-២០២៦ ដោយលើកទឹកចិត្តនិងបង្កើតកម្មវិធីផ្សេងៗ ដើម្បីជួយដល់ប្រជាពលរដ្ឋនៅតាមមូលដ្ឋាន ដូចជាកម្មវិធីលើកកម្ពស់សហគមន៍ ការសិក្សាពីតម្លៃធនធានវប្បធម៌ តម្លៃជីវសាស្ត្រ តម្លៃធនធានទឹក តម្លៃព្រៃលិចទឹក និងតម្លៃផ្នែកអប់រំជាដើម។ បន្ថែមពីនោះ លោកអះអាងថា គម្រោងផែនការនៅតំបន់រ៉ាមសារ ក៏មានការសិក្សាពីប្រភេទត្រី ប្រភេទថនិកសត្វ សត្វព្រៃ បក្សី ល្មូន មច្ឆជាតិ និងប្រភេទរុក្ខជាតិ ដែលមានក្នុងតំបន់ការពារធម្មជាតិផងដែរ។

WB លើកឡើងថា កម្ដៅកើនឡើងខ្លាំង ក្នុងរដូវដាំដុះដំណាំសំខាន់ៗ ដូចជាដំណាំស្រូវជាដើម ដែលកសិករពឹងផ្អែកទៅលើទឹកភ្លៀង ធ្វើឱ្យទិន្នផលកសិកម្មបាត់បង់ ការណ៍នោះតម្រូវឱ្យសហគមន៍ក្រីក្រ ដែលពឹងផ្អែកលើកសិកម្ម ដើម្បីទ្រទ្រង់ជីវភាព ត្រូវប្រឹងប្រែងសម្របខ្លួនខ្លាំង។ WB សង្កត់ធ្ងន់ថា ផលប៉ះពាល់ខាងលើ អាចធ្វើឱ្យបញ្ហាដែលមានស្រាប់ នៃវិសមភាពប្រាក់ចំណូលកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរ ហើយនឹងរារាំងដល់កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែង កាត់បន្ថយភាពក្រីក្ររបស់កម្ពុជា។

ដើម្បីការពារព្រៃលិចទឹកទន្លេមេគង្គ សត្វព្រៃ ធនធានធម្មជាតិ និងសហគមន៍ដែលពឹងផ្អែកលើពួកវា WWF កំពុងធ្វើការជាមួយដៃគូពាក់ព័ន្ធនានា ដើម្បីគាំទ្រសហគមន៍មូលដ្ឋាន ក្នុងការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិ ប្រកបដោយនិរន្តរភាព ដូចជាតាមរយៈការអប់រំ សិទ្ធិស្របច្បាប់ ការកាន់កាប់ដីធ្លី សហគមន៍ព្រៃឈើ នេសាទ និងការអភិវឌ្ឍន៍ជីវភាពជំនួសវិញ។ ផ្តល់ជំនួយផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុ និងបច្ចេកទេសដល់រដ្ឋាភិបាល សម្រាប់ការអភិវឌ្ឍន៍ និងការគ្រប់គ្រងតំបន់ការពារ តាមដានជីវចម្រុះ និងស្រាវជ្រាវសត្វព្រៃ ដើម្បីជូនដំណឹងពីយុទ្ធសាស្ត្រអភិរក្ស។ 

បន្ថែមពីនេះ ត្រូវជំរុញឱ្យមានការចូលរួមជាមួយវិស័យឯកជន ដើម្បីលើកកម្ពស់ទំនិញ ប្រកបដោយនិរន្តរភាព ការជីកយករ៉ែប្រកបដោយនិរន្តរភាព និងជម្រើសថាមពលកកើតឡើងវិញ ដែលមានផលប៉ះពាល់ទាប។ លើកកម្ពស់អភិបាលកិច្ចចម្រុះនៃធនធានធម្មជាតិ និងការបង្កើតគោលនយោបាយ ដោយសម្របសម្រួលការពិភាក្សា រវាងតំណាងរដ្ឋាភិបាល សហគមន៍ និងអាជីវកម្ម​៕

.................................................

អត្ថបទដោយ​អ្នកកាសែតស្ត្រីវ័យក្មេង កញ្ញា ប៉ូ សាគុន  ក្រោមការគាំទ្រផលិតដោយគម្រោងស៊ីចា(CEEJA)។